De financiering van Europese publieke goederen en het EU-budget
De Europese Unie staat voor uitdagingen die aanzienlijke financiële middelen vergen. Belangrijke aandachtspunten zijn tegenwoordig klimaatverandering, internationale concurrentiekracht (met daarbinnen een focus op de geopolitieke dreiging uit China) en defensie, met bijzondere aandacht voor de steun aan Oekraïne. Het huidige EU-budget lijkt niet toereikend om deze vitale publieke goederen adequaat te financieren.
Een van de topprioriteiten van de Europese Unie is de strijd tegen klimaatverandering. De Europese Unie heeft ambitieuze doelstellingen gesteld om de koolstofemissies drastisch te verminderen en de overgang naar hernieuwbare energiebronnen te versnellen. Dit vereist forse investeringen in groene technologieën, subsidies voor duurzame energieprojecten en financiering voor onderzoek en innovatie. Hoewel het budget voor deze doelen aanzienlijk is, rijst de vraag of het voldoende is om de doelstellingen van de Europese Green Deal te halen. Daarnaast is er een discussie over kernenergie, waar de meningen in de Europese Unie over verdeeld zijn. Opvallend in een interne markt is op dit specifieke terrein het grote verschil van mening tussen voorstander Frankrijk en tegenstander Duitsland.
De opkomst van China als een economische supermogendheid vormt een tweede spannende uitdaging voor de Europese Unie. Om haar internationale concurrentiepositie te behouden, moet de Europese Unie investeren in technologische innovatie, digitale infrastructuur en onderwijs. Echter, de financiële middelen moeten concurreren met andere behoeften binnen het EU-budget. Daarnaast is er sinds de Brexit concurrentie vanuit het Verenigd Koninkrijk bijgekomen. Dat grote bedrijven als Unilever, Shell en DSM hebben besloten Nederland grotendeels te verlaten om te verhuizen naar het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland, kost de Nederlandse schatkist vele honderden miljoenen. Maar het is uiteraard ook helemaal niet goed voor de Europese Unie.
In de derde plaats is defensie een uitdaging. Defensie is traditioneel een domein waarin de lidstaten van de Europese Unie redelijk individueel opereren. Maar de recente ontwikkelingen, vooral de crisis in Oekraïne, hebben de noodzaak van een gecoördineerde Europese defensiestrategie en -financiering onderstreept. De Europese Unie heeft stappen ondernomen om haar defensiecapaciteiten te versterken door middel van het Europees Defensiefonds, een financieringsinstrument van de Europese Commissie. Niettemin blijft de vraag bestaan of de huidige financiële toewijzingen voldoende zijn om de nieuwe veiligheidsuitdagingen het hoofd te bieden. De Europese Unie beschikt nog niet over een permanent leger. De deelnemende lidstaten leveren troepen als het nodig is, maar deze werkwijze gaat ten koste van de snelheid. Na de Brexit is het sterkste leger binnen de Europese Unie nu dat van Frankrijk.
Het huidige EU-budget weerspiegelt de poging om te voldoen aan een breed scala van complexe en dringende uitdagingen. Op de achtergrond sluimeren oude spanningen. Het Noorden wil graag strakke begrotingsregels, het Zuiden wil ruime overheidsbudgetten. Hoewel er aanzienlijke middelen zijn toegewezen aan klimaatverandering, internationale concurrentiekracht en defensie, moet worden betwijfeld of deze toereikend zijn voor de genoemde Europese publieke goederen. De Europese Unie zal meer de kant op moeten van de Verenigde Staten van Amerika, kortom een ruim federaal overheidsbudget in combinatie met staten die zich aan de begrotingsregels houden en geen tekorten hebben. Met de snel veranderende globale dynamiek en interne uitdagingen, is de Europese Unie genoodzaakt haar budgettaire prioriteiten te heroriënteren om te voldoen aan de eisen van de tijd. Bij ambitieuze EU-doelstellingen behoren voldoende beschikbare EU-middelen. Het EU-budget zal echt omhoog moeten.
Amsterdam, 21 december 2023
Jan Willem Sap
Voorzitter VDE