Verdediging – Jan Willem Sap
Verdediging
Binnenkort neemt Joachim Gauck afscheid als president van Duitsland. In een afscheidsrede waarschuwde hij dat de vrije democratie in gevaar verkeert. Zelfs een politiek normerend project als de Europese Unie, met inspirerende doelen als de vrede, haar waarden en het welzijn van haar volken, ligt onder vuur. President Gauck somde de volgende problemen op: 1) Brexit als bedreiging voor het voortbestaan van de Europese Unie; 2) het sterker wordende nationalisme; 3) de weerzin tegen migranten; 4) de dreiging van radicaal islamitisch terrorisme; 5) de gevolgen van het beleid van de Amerikaanse president Donald Trump voor de transatlantische relaties; 6) de oorlogen in het Midden-Oosten; 7) de oorlog in Oost-Oekraïne; en 8) de bezetting van de Krim door Poetin.
Om te voorkomen dat Europa een speelbal wordt van de grote mogendheden of van het internationale terrorisme, is het noodzakelijk dat de lidstaten van de Europese Unie hun defensie gaan versterken. Alle overheden van de lidstaten van de Europese Unie zullen moeten investeren om de verdediging van Europa op een hoger peil te brengen. ‘Het is het hart van de beschermende democratie, de bereidheid die te verdedigen en daar klaar voor te zijn’, aldus Gauck. Is dit misschien wat overdreven? Is veiligheidsdenken zelf geen gevaar voor de lidstaten van de Europese Unie? Leidt het investeren in de verhevigde strijd tegen het internationale terrorisme niet tot een ondermijning van de vrijheden in de westerse democratie? Nee, zegt Gauck, want een staat die zijn eigen burgers niet kan beschermen zal niet overleven. Die opdracht om te beschermen geldt zeker voor de Europese Unie. In artikel 3 lid 2 VEU staat dat de Unie haar burgers ‘een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht’ biedt. Ook de lidstaten zelf zijn aan zet, want nationale veiligheid blijft de uitsluitende verantwoordelijkheid van elke lidstaat. Uiteraard dienen de lidstaten loyaal samen te werken (art. 4 VEU).
De vertrekkende president van Duitsland heeft grote waardering voor de democratie, maar meent dat het onjuist is als burgers de overheid als een te grote vanzelfsprekendheid beschouwen, als een dienstverlener die hen ter wille moet zijn. Democratie kan niet worden beschouwd als een politiek postorderbedrijf. Het is niet simpelweg: ‘u vraagt, wij draaien’. Joachim Gauck roept de burgers op hun democratie te verdedigen met een fel open debat, maar tegelijk met respect en een dikke huid, ook al is dat niet altijd makkelijk in een tijd van nepnieuws en beledigingen.
Eigen broek
Kan met de waarschuwing van Gauck over de democratie in gevaar, het vertrouwen in de Europese Unie weer terugkeren? Juist nu de Amerikaanse president Trump heeft aangegeven zich minder op Europa te richten (‘America First’), juist nu Rusland niet terugdeinst voor oorlogshandelingen, komt er een kans voor de Europese Unie en haar burgers om zich weer op te richten. Bij toenemende druk wordt er meer vloeibaar. Zo stelt Minister Bert Koenders (PvdA) van Buitenlandse Zaken in het Algemeen Dagblad van 27 januari 2017: ‘Met de Commissie aan het stuur heeft Europa lang gewerkt als een wetgevingsmachine. Terwijl de Amerikanen voor onze veiligheid zorgden, konden wij rustig onze interne markt uitbouwen – daar waren spelregels voor nodig. En die kwamen uit Brussel. Die regelfabriek heeft ons geen windeieren gelegd. Maar nu voldoet het niet meer. Onder president Trump spreekt de Amerikaanse veiligheidsgarantie niet langer vanzelf. Europa moet de eigen broek ophouden. Nederland en Europa moeten nu echt fors investeren in vrede, veiligheid en terreurbestrijding: in diplomatie, defensie en ontwikkeling. De bescherming van mensenrechten hoort daar nagelvast bij, zeker in een tijd van ijdele en autoritaire leiders.’
Internationaal heeft de Europese Unie al grote invloed als het gaat om het succes van de interne markt, het terugdringen van de klimaatproblemen, het in goede banen leiden van de vluchtelingencrisis en een verbetering van de relaties met Turkije. Maar in de ogen van Rusland en de Verenigde Staten van Amerika is van belang of de Europese Unie en de regeringen van de lidstaten op het terrein van defensie met een serieus plan komen om als Europese Unie de eigen broek op te houden. Door zo’n plan kunnen ook de burgers van de Europese Unie weer gaan geloven in het unieke project van de vrije democratie in de Europese Unie. Het besef van de noodzaak van een gemeenschappelijke inzet om de in gevaar gekomen democratie te verdedigen, tegen aanvallen van buiten en van binnen, zal nieuwe energie geven. Nu de vrije democratie van Europa wordt aangevallen, dienen de burgers van de Unie klaar te staan om die te verdedigen.
Amsterdam, 30 januari 2017
Jan Willem Sap is voorzitter van de Vereniging Democratisch Europa
