Date:November 04, 2008

Een tweede kans

Barack Obama wordt de nieuwe president van de VS, en daar is Europa blij mee. Waar je ook het oor te luisteren legt, overal heerst opluchting. Eindelijk verlost van het Amerika van Bush dat de moeizaam gewrochte internationale orde aan zijn laars lapte en de wereld met geweld zijn wil probeerde op te leggen. Deze Amerikaanse arrogantie heeft straks acht jaren geduurd en die jaren moeten op z´n minst als verloren worden beschouwd voor de mondiale vrede en voorspoed. Er zijn voorbeelden te over, maar het meest schrijnende beeld biedt aan de ene kant het Midden-Oosten en aan de andere kant de kredietcrisis. ‘Hoogmoed komt voor de val’ zou het motto kunnen zijn van deze tragedie en tegelijkertijd de les die de Amerikanen met hun keuze voor Barack Obama hebben getrokken. Het zelf reinigend vermogen van dit land is even opmerkelijk als de rotzooi die het voortbrengt. Hij is de man die de wonden kan helen, die gevallenen weer op de been helpt, die zijn volk door de woestijn zal leiden naar het beloofde land. Dat althans geloven zijn kiezers en, eerlijk gezegd, wie de man alleen maar ziet, gelooft dat ook. Charisma dat is het woord, of zoals een zwarte vrouw op de Amerikaanse tv riep: He is a man of God, we owe him respect. Toch dringt ook de meer praktische vraag wat deze man zal doen als hij straks president is, en vooral wat Europa van hem kan verwachten en omgekeerd hij van Europa.

Anders dan Bush zal Obama een actief multilateralisme aan de dag leggen, m.a.w. hij zal de samenwerking met andere staten zoeken en versterken, vooral in de bestaande mondiale verbanden als de VN, het IMF, de WTO en het regionale verband van de NATO. Al deze organisaties zijn door de regering Bush veronachtzaamd.als ouderwets, niet daadkrachtig en vooral niet direct door de VS gedomineerd. Obama zal de talrijke onderhandeling in deze verbanden weer vlot trekken, en dat is precies wat Europa, en dus de regeringen van de EU-staten zeiden te willen tijdens hun overleg te Marseille op 4 nov.jl.. De geopolitieke effecten daarvan kunnen groot zijn, en opnieuw is het Midden-Oosten met aanpalende gebieden van het meeste belang. Overal zullen onderhandelingen van start gaan: tussen Israël en de Palestijnen, tussen de VS en Iran, tussen de VS en de partijen in Irak, tussen de NATO en de Taliban in Afghanistan en Pakistan. En al dit diplomatieke overleg zal worden verbonden aan de VN en zijn Veiligheidsraad die over al deze zaken het laatste woord heeft. Daarmee zal ook  het sterk toegenomen verzet van Rusland – en ook van China – tegen Amerikaanse bemoeienis in hun regio verminderen met een positief effect voor de gebieden zelf, in de Kaukasus en in Tibet. Deze verschuiving in de Amerikaanse politiek van ‘dominantie’ naar ‘wederkerigheid’ in interstatelijk verband betekent ook dat de EU en de afzonderlijke EU-staten weer meer partij zullen worden. Het grote gevaar is echter dat dit overleg al snel het manco gaat vertonen dat de regering Bush het excuus gaf om voor zichzelf te beginnen: gebrek aan daadkracht omdat niemand echt de baas is. Van deze  besluiteloosheid weet Europa alles af. De EU wordt er doorgekenmerkt. Slechts twee keer werd de verlamming doorbroken, bij het besluit tot de vorming van de gemeenschappelijke markt (1986) en tot de vorming van een gemeenschappelijke munt (1993). Verder heerst verdeeldheid vooral op geopolitiek gebied en met de oorlog in Irak als een pijnlijk voorbeeld. De huidige Franse president Sarkozy doet er in de halfjaarlijkse functie van voorzitter van de Europese Raad alles aan om de Europese daadkracht te herstellen en in adembenemend tempo organiseert hij allerlei vormen van internationaal overleg. Anders dan zijn voorgangers is het Franse belang daarbij minder storend aanwezig. Zo zal hij, is de verwachting, Frankrijk binnenkort weer volledig lid maken van de NATO zodat het Franse leger deel gaat uitmaken van een hiërarchie die van oudsher door de VS wordt gedomineerd. Dat geeft hoop op een coöperatieve houding meer in het algemeen. Toch is enige scepsis geboden, en niet alleen als het om Frankrijk gaat. Er is nog steeds geen Europees leger, en geen leger betekent ook geen gemeenschappelijke buitenlandse politiek. Daarmee is en blijft Europa aangewezen op de VS en blijft het in gebreke als Obama op zijn beurt om effectieve steun vraagt. Maar misschien is dit te pessimistisch en zal, als het Verdrag van Lissabon alsnog in werking treedt, een echte Europese president – en dus niet die van Frankrijk – een betrouwbare partner worden voor de nieuwe Amerikaanse president. Een testcase biedt de Veiligheidsraad waarvan Frankrijk al of niet samen met Engeland zijn zetel zou moeten afstaan aan de EU, terwijl de Raad verder op regionale leest zou moeten worden herschoeid en het daar heersend vetorecht ingeperkt zou moeten worden. Een mooie voorbeeld van geopolitieke ´change´ en dus een uitdaging voor Obama, wellicht met Sarkozy samen

Economisch gezien zijn de verhoudingen tussen de VS en Europa anders. Ze zijn op vier niveau’s gelijkwaardig: een markt, min of meer hetzelfde totale binnenlandse product, een munt en, zoals bleek, een pijnlijk tekort aan centrale controle op wat er met die munt gebeurt. Ook hier ligt een uitdaging voor Obama en voor een Europese president – wie dat ook mag zijn -. Ze kunnen het mondiale IMF omsmeden tot een mondiale centrale bank, de WCB, en in dat verband allerlei vormen van controle en krediet organiseren waaraan alle verbonden staten zich binnen zekere marges hebben te houden. Wellicht ligt het meer voor de hand dat de VS en de EU eerst zelf hun zaken op orde brengen, maar de eenvoud daarvan is schijn, om drie  redenen. Onderlinge concurrentie tussen de twee economische grootmachten zal een goede controle blokkeren en bovendien is het de vraag of de staten van de EU bereid en in staat zijn om op eigen kracht de Europese Centrale Bank de nieuwe bevoegdheden te geven die kennelijk noodzakelijk zijn. Ook al was vertoonde eenheid in zake de kredietcrisis opmerkelijk, het kon de feitelijke verdeeldheid van nationale financiële injecties niet verhullen. Het gevolg was dat de betrokken staten deze keer niet zoals met de winstbelasting in een ‘race to the bottom’, maar in een ‘race to the top’ verstrikt raakten. Wat dat betreft is het te hopen dat Obama het mondiale karakter van het probleem zo sterk beseft dat hij niet alleen zijn eigen land, maar ook de EU, over de coöperatieve drempel heentrekt.

Al met al lijken deze mogelijke ontwikkelingen op de mondiale orde die na de Tweede Wereldoorlog werd beoogd en in sterk afgezwakte vorm tot stand kwam. Het breekpunt was toen en is nu de nationale soevereiniteit die staten niet willen afstaan en overdragen aan een nieuw te vormen supranationaal gezag. Dat lukte toen niet met alle erosiegevolgen van de wereldorde zelf. Nu krijgt de wereld een tweede kans, opnieuw onder de welwillende leiding van de VS in nauwe samenwerking met Europa.

Use Facebook to Comment on this Post