Door de uitslag van de verkiezingen kan Polen weer terugkeren naar Europa
Met een unieke opkomst van 74 procent waren het jonge kiezers die de doorslag gaven tijdens de afgelopen Poolse verkiezingen. Daardoor werd voorkomen dat Polen zich verder zou ontwikkelen in autoritaire richting, zoals eerder met Hongarije is gebeurd. De Partij voor Recht en Rechtvaardigheid (PiS), onder leiding van Jaroslaw Kaczynski, eindigde als eerste, met vijf procent voorsprong op Burger Platfform. Maar waar het om draait is dat de PiS geen nieuwe regering meer kan vormen.
Voor Europa en de westerse wereld waren het cruciale verkiezingen. Aan de orde was de strijd tussen enerzijds demagogische populisten en anderzijds liberalen. De Poolse samenleving is, ondanks het inspirerende verleden van het gemeenschappelijke verzet tegen het communisme, steeds meer verdeeld geraakt over de toekomst. Daarbij gaat het over de mate van liberalisering, zowel in economisch opzicht als over waarden. Het is inspirerend dat juist de jeugd de keuze heeft gemaakt voor een koerswijziging. Progressieve Polen willen een meer open economie, inclusief ruimte voor de groene milieuplannen uit Brussel.
De strijd tussen Jaroslaw Kaczynski en Donald Tusk was hard. Regeringspartij PiS bepleitte een voorzetting van de conservatieve, nationalistische en eurosceptische koers. Alles draaide om de bedreigde soevereiniteit van Polen. Rechten van minderheden werden veronachtzaamd. Oppositieparij KO (Burger Coalitie) wilde een meer liberale en internationale koers en een herstel van goede banden met Brussel. De leidende partij binnen KO is de centrum-rechtse partij PO (Burger Platform), met als boegbeeld Tusk, de ervaren oud-voorzitter van de Europese Raad. Conservatieve Polen zijn van mening dat Polen zich niet moet laten dicteren door Brussel. Zij zagen Tusk als een soort verrader. De angst werd gevoed dat het gehoorzamen aan Europese kritiek op de conservatieve aanpassingen van hun rechtsstaat zou leiden tot een onderwerping van Polen aan Duitsland. Er was ook angst voor Europese migratiedeals, waar Polen het slachtoffer van zou worden. Steeds zette Kaczynski zijn tegenstander Tusk neer als een Eurofiel, puur kwaad, ja een marionet van Duitsland. Daartegenover noemde Tusk de PiS-regering van Kaczynski ‘vergif’. In sommige kringen in het Oosten gaan, in een afkeer van de onafhankelijke rechters in het democratische Westen, corruptie en bewondering voor Poetin helaas hand in hand.
Na de afgelopen verkiezingen zal de Poolse politiek weer geheeld moeten worden. Dat geldt ook voor andere spanningen in de Poolse samenleving. Het denken in zwart en wit is niet vruchtbaar, er zullen in de pluralistische samenleving altijd compromissen moeten worden gesloten. Ook als het gaat om gevoelige thema’s als de federalisering van Europa, de toekomst van de natiestaat, het familieleven, kapitalisme, religie, individualisering en seksuele identiteit. Onderwerpen en consequenties die na de val van de Berlijnse Muur in 1989 misschien voor de Polen anders zijn uitgepakt dan ooit verwacht. Daarom zijn goede gesprekken nodig tussen de direct betrokkenen, inclusief de leden van het Constitutioneel Hof. Eerst dienen de Poolse rechtsstaat en het overheidsbestuur weer op orde te worden gebracht. Dat opent de weg om Polen terug te laten keren naar de kern van Europa, waar het als democratische natie een voorname plaats kan innemen, gedachtig de erfenis van de vakbond Solidarnosc en Lech Walesa. Een aantal maatregelen van regeringspartij PiS zal worden teruggedraaid, waarbij als toets de rechten van de mens kunnen worden aangehouden. Dit is belangrijk, want Polen is een groot en invloedrijk land. De Polen verdienen blijvende waardering en aandacht, mede gezien hun steun aan Oekraïne en de opvang van vele vluchtelingen na de Russische aanval in 2022. Het is goed nieuws dat Polen lid blijft van de rechtsgemeenschap van de Europese Unie.
Amsterdam, 24 oktober 2023
Jan Willem Sap
Voorzitter VDE