Kleinstaterei
‘Kleinstaterei’, het Duitse woord slaat oorspronkelijk op de staatkundige verdeeldheid van dit land met zijn talrijke vorsten, koningen, prinsen, die ieder voor zich hun land en onderdanen bestuurden, maar met elkaar tot weinig bestuurlijke daadkracht in staat waren. Die Duitse verdeeldheid was het gevolg van de rampzalige Dertigjarige Oorlog die in 1648 eindigde en een kaal geslagen land achterliet. In de eeuw daarna keerde het tij en begon de welvaart weer te groeien. Politiek echter bleef het land verdeeld, ook nadat tijdens de bezetting door Napoleon omstreeks 1800, een reeks kleinere staten waren opgeheven. De bestuurlijke zwakte die hiervan het gevolg was, ergerde vooral de handeldrijvende en neringdoende burgerij die ijverde voor een gemeenschappelijke Duitse markt waardoor de veelheid van locale en regionale hindernissen uit de weg zouden worden geruimd. Het proces van marktintegratie kwam van de grond als de Duitse Zollverein dat een burgerlijk overwinning leek te worden op de adellijke ‘Kleinstaterei’. Helaas, het pakte anders uit. Het burgerlijk initiatief verloor aan tempo en uiteindelijk werd behalve de economische ook de politieke eenheid militair afgedwongen door het land dat inmiddels de grootste en sterkste van alle was geworden, Pruisen. De koning van dit land werd in 1870 keizer van Duitsland, dat vervolgens een plek op het wereldtoneel opeiste, overeenkomstig zijn status en macht, en ten koste van de gearriveerde grootmachten, Engeland, Frankrijk en ook Rusland. Het land leek een gouden toekomst tegemoet te gaan. Maar dat pakte anders uit. Het militaire avontuur leidde tot twee wereldoorlogen die het land opnieuw kaalgeslagen achterlieten. En er was meer. Door de burgerlijke nederlaag en het adellijke succes, althans van Pruisen, werd de burgerlijke cultuur van ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ die ook in Duitsland sterke aanhang had verworven, geknakt. Geen woorden, maar daden, werd het parool. Het ideaal werd de heldhaftige krijger die het oude vaderland weer verenigd had en van vreemde smetten zou gaan bevrijden. Totdat die krijger werd verslagen en verweesde burgers achterliet onder de hoede van de overwinnaars, de USSR en de VS die het land in tweeën deelden. Na een halve eeuw bezweek het communistische rijk in de onderlinge concurrentiestrijd en werd Duitsland herenigd door een visionaire Helmut Kohl, met steun van de VS, maar tegen de zin in van de buurlanden, en zonder dat er een schot werd gelost. Na eeuwen van ellende was deze hereniging een burgerlijke zege, voor Duitsland en voor Europa in zijn geheel dat zich als de Europese Unie vormeerde. Onder welwillende druk van de VS was deze Europese samenwerking al snel na de Tweede Wereldoorlog van start gegaan. Na de hereniging van Duitsland won het verbond verrassend aan tempo vooral doordat dit land zijn mark als euro ter beschikking stelde voor algemeen gebruik. De EU werd een Europese Zollverein, met dit verschil dat het niet door een militair regime werd afgedwongen en geïncorporeerd.
Wie echter denkt dat met deze Unie aan de Europese ‘Kleinstaterei’ een einde gekomen, vergist zich. De onderlinge verdeeldheid die de Duitse Zollverein verlamde, verzwakt ook de daadkracht van de Unie. Steeds weer weigeren lidstaten de Unie bevoegd te verklaren om grote gemeenschappelijke problemen aan te pakken. Schrijnend is bovendien het gebrek aan politieke moed bij de politieke elite om het besef van die noodzaak uit te dragen en over te dragen. Steeds loert het gevaar dat centrifugale krachten van nationalisme en deelbelangen de centripetale krachten blokkeren, totdat het te laat is en een autoritaire ingreep door een derde partij of de realiteit van een economische, medische of natuurlijke catastrofe alsnog de eenheid afdwingt. Dit gebrek aan moed is inmiddels een Nederlandse ziekte is geworden, en die moet worden bestreden.