Het Voice of Civil Europe Consortium is een samenwerkingsverband dat een aantal succesvolle manifestaties, debatten en expertmeetings heeft georganiseerd met als doel het publieke debat te bevorderen over thema’s als de invoering van de euro, de uitbreiding en de constitutie van de Europese Unie. Het consortium bestond in 2003 en 2004 uit de European Foundation on Social Quality, de Felix Meritis Foundation, het Forum voor Democratische Ontwikkeling en de Vereniging Democratisch Europa en heeft met steun van de Amsterdam-Maastricht Summer University, de Europese Beweging Nederland en het G.K. van Hogendorp Centrum in 2003 voor het eerst een onderzoeksproces georganiseerd met als titel ‘Het Volk en Europa’.
In het voorjaar van 2004 – een periode die in het teken stond van de uitbreiding van de Europese Unie tot 25 lidstaten, de verkiezingen voor het Europees Parlement en de aanname van een nieuwe grondwet voor Europa – richtte het consortium zich op drie hoofdactiviteiten:
1. de realisering van een stemtest en een enquête voor de verkiezingen in samenwerking met Writers Block (WB);
2. de uitgave van een tweede boek in het kader van het onderzoeksproces ‘Het Volk en Europa’;
3. de realisering van een tweede procesdag van het onderzoeksproces op 3 juni. Zie voor een uitgebreid inhoudelijk verslag van de procesberaadslagingen hieronder appendix A.
1. Stemtest en enquête
Het Consortium vroeg Writers Block Magazine een stemtest te ontwerpen voor de Europese verkiezingen. Die stemtest moest eenvoudig zijn, maar ook recht doen aan de programma’s van de politieke partijen en aan het ingewikkelde integratieproces zelf. Dat is Writers Block gelukt. Door de stemtest te doen op www.stemtest.nl kwam de respondent meer te weten van Europa, van de partijen en van zichzelf. Hiermee werd hij of zij verzekerd van een gedegen en inhoudelijk stemadvies voor de Europese verkiezingen van 2004. Gekoppeld aan de stemtest was er de mogelijkheid tot het invullen van een enquête die door de VDE is opgesteld. De resultaten volgen hieronder in appendix B.
2. Boek Het Volk en Europa – Grenzen aan Europa
Als onderbouwing van de tweede editie van het onderzoeksproces ‘Het Volk en Europa’ is het boek Het Volk en Europa – Grenzen aan Europa verschenen. Het boek is uitgegeven door de Vereniging Democratisch Europa onder redactie van drs. E.J. Kaars Sijpesteijn, projectleider van het consortium. De publicatie is financieel mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken, de Europese Unie en het Forum voor Democratische Ontwikkeling. U kunt het boek downloaden onder Publicaties.
3. Onderzoeksproces ‘Het Volk en Europa II’
Voorgeschiedenis
De gebeurtenissen die zich in en om Europa afspelen en processen die de Europese burger steeds directer raken, vragen om een aanpak die het kritisch-solidair engagement van de burger bevordert. Deze visie ligt ten grondslag aan het initiatief dat in het kader van een studiegroep van de Vereniging Democratisch Europa is uitgewerkt. Het idee, zoals dat in 2003 voor het eerst beslag heeft gekregen, is om de vorm van een juridisch onderzoeksproces te benutten om een aantal Europese zaken voor een breder publiek aanschouwelijk te maken. Het Voice of Civil Europe consortium heeft de organisatie van het onderzoeksproces in december 2003 en in juni 2004 op zich genomen.
Het onderzoeksproces ‘Het Volk en Europa’ is opgezet vanuit de gedachte een opleving van het debat over Europese integratie te bereiken, door een aantal cruciale aspecten ervan in de vorm van een juridisch proces aan de orde te stellen. Dit proces, met het karakter van een onderzoeksproces, zou een scherpe, maar tegelijk speelse stap zijn in de richting van een beter begrip van de uitdagingen die de Europeanen het hoofd zullen moeten bieden. De vorm van een juridisch proces biedt de mogelijkheid door hoor en wederhoor zo scherp mogelijk tot de kern van de zaak te komen. Het doel – het op gang brengen van een breed en scherp gevoerde discussie over fundamentele vraagstukken van Europees beleid en de Europese structuur – komt zo een stap dichterbij.
De aftrap van de procedure vond plaats met de bekendmaking van een eerste zestal grieven door de aanklager in het proces. Politicus Eimert van Middelkoopspijkerde deze grieven op de deur van Felix Meritis te Amsterdam bij gelegenheid van de manifestatie van het consortium Voice of Civil Europe op 12 december 2002. Bij deze manifestatie, georganiseerd in een samenwerkingsverband van negen organisaties, werd ingegaan op drie van de gepresenteerde grieven die onder meer verband hielden met verschillende aspecten van de aanstaande uitbreiding van de Europese Unie. De start van de procedure ging vergezeld van een oproep tot het indienen van grieven. Het proces is er op gericht te komen tot een brede discussie over enkele fundamentele vraagstukken van Europees beleid en de Europese structuur, waarbij de Europese Unie en de Nederlandse politiek, als schakel tussen burgers en de EU, als onderzoekssubject dienen. In 2003 werden Europese burgers, denktanks en maatschappelijke organisaties zoals vakbonden en werkgeversorganisaties uitgenodigd om grieven in te dienen. Dit leidde tot de publicatie van het eerste boek Het Volk en Europa – Boek van Grieven. De aanklachten in het Boek van Grieven geven blijk van bezorgdheid over zaken als het democratisch gehalte van Europese besluitvorming, de euro, de Europese gemeenschappelijke waardenbeleving, het sociale gezicht van Europa en de rol van Europa in de wereld. Het boek is de neerslag van de verzamelde grieven en diende als basis voor de op de procesdag gepresenteerde aanklachten.
De zittingen
De zittingen in het proces werden gehouden in de Concertzaal van Felix Meritis aan de Keizersgracht in Amsterdam. Naast de aanklager, de senatorEimert van Middelkoop, traden op beide zittingsdagen in december 2003 en juni 2004 een aantal rechtsgeleerden op als rechter. Dit warenTom Eijsbouts (hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam), Erik Jurgens (senator en emeritus hoogleraar), André Nollkaemper (hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam), Annette Schrauwen (lector aan de Universiteit van Amsterdam) en Arend Soeteman (hoogleraar aan de Vrije Universiteit). Verdeeld over beide procesdagen hebben zij zich op kundige en humorvolle wijze van hun taak gekweten.
De getuige-deskundigen die op 10 december 2003 optraden waren afkomstig uit de politiek, de wetenschap en uit kringen van pressiegroepen (MKB Nederland en Stichting Natuur en Milieu). Deze getuigen werden in drie zittingen gehoord over democratie en rechtsstaat, markt, mens en milieu, en de externe politiek van de EU. De 10 getuigen die op 3 juni 2004 werden gehoord, waren kandidaat-leden en zittende leden van het Europees Parlement. De politici vertegenwoordigden een breed spectrum aan politieke standpunten, waarmee het debat aan levendigheid en helderheid won. De twee zittingen op 3 juni gingen over respectievelijk de politieke en culturele grenzen van Europa. De inhoudelijke weergave van het proces is hieronder te vinden in appendix A.
De procedure voor de zittingen was als volgt. De aanklager roept de getuigen op. De rechters leiden de zittingen. Er is een jury die door de rechters wordt benoemd op voordracht van de aanklager. De jury bestaat uit burgers afkomstig uit verschillende sferen van de Europese samenleving. Ieder kan zich kandidaat stellen voor de functie van jurylid. De jury doet uitspraak op elk van de grieven: terecht of ten onrechte. Haar beraadslagingen en stemming zijn openbaar. De rechters instrueren de jury en stellen passende aanbevelingen op voor gegrond verklaarde grieven.
Op de beide procesdagen bleek de samenstelling van de jury een voltreffer: De juryleden stonden borg voor een rijk geschakeerd palet aan meningen en oordelen. De leiding van de openbare beraadslagingen van de jury was in handen vanJolein Baidenmann, een journaliste met ruime ervaring en deskundigheid op Europees terrein.
Voor de toekomst van de publieke betrokkenheid bij Europa is het van groot belang dat inhoudelijk de vertaalslag wordt gemaakt van abstracte kwesties naar concrete onderwerpen die de burger direct raken. Dit geldt als een belangrijke les en conclusie van de beide procesdagen met de daarin behandelde onderwerpen. Wat steeds duidelijker blijkt, is dat het kennisniveau van de Europese integratie bij burgers (en ook politici laag) is. Tegelijkertijd neemt de waardering voor het integratieproces bij de burger af. In Nederland blijft de opkomst bij de Europese verkiezingen in 2004, hoewel aanmerkelijk hoger dan in 1999, onder het ook al zeer lage gemiddelde van de Europese Unie steken. De verschillende stellingen die in de zittingen aan de orde kwamen, werden zo geformuleerd dat een duidelijke keuze vóór of tegen gemaakt kon worden. De procesvorm maakte indruk door de effectiviteit waarmee de rechters en aanklager in hun ondervraging optraden om het debat helder te houden, zonder de nuance uit het oog te verliezen.
Projectteam
Het projectteam zorgde voor de inhoudelijke uitdieping en algehele voorbereiding en uitvoering. De samenstelling van het projectteam was:
- de heer Eimert van Middelkoop (aanklager), voorzitter van het projectteam, lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal,
- drs. Ernst John Kaars Sijpesteijn, projectleider van het consortium,
- dr. Alinda van Bruggen, adviseur namens het Forum voor Democratische Ontwikkeling.
Stuurgroep
De stuurgroep, een commissie die als adviesorgaan dient voor het projectteam, bestond uit:
- prof. mr. W.T. Eijsbouts, voorzitter en bedenker van het idee, medewerker van de Universiteit van Amsterdam en lid van het G.K. van Hogendorp Centrum,
- dr. Otto Holman, medewerker van de Universiteit van Amsterdam, lid van het G.K. van Hogendorp Centrum en bestuurslid van de VDE,
- dr. Paul J.H. Kapteyn, medewerker van de Universiteit van Amsterdam en voorzitter van de VDE,
- dr. Laurent J.G. van der Maesen, directeur van de European Foundation on Social Quality,
- dr. Jan Willem Sap, medewerker van de Vrije Universiteit Amsterdam, lid van het G.K. van Hogendorp Centrum en bestuurslid van de VDE
Appendix A
Inhoudelijk verslag twee zittingen Het Volk en Europa II op 3 juni 2004
Aanklager: Eimert van Middelkoop
Rechters: Tom Eijsbouts, Arend Soeteman en Erik Jurgens
Getuige-deskundigen (10 kandidaten voor het Europees Parlement): Jeannette Baljeu (VVD, plaats 17), Hans Blokland (ChristenUnie-SGP, plaats 1), Emine Bozkurt (PvdA, plaats 8), Suzanne Dekker (D66, 5), Jasper van Dijk (SP, 4), Els de Groen (Europa Transparant, 2), Joost Lagendijk (GroenLinks, 2), Willem Meijer (Democratisch Europa, 9), Sven Spaargaren (LPF, 2), Corien Wortmann (CDA, 4).
Jury: acht personen onder voorzitterschap van Jolein Baidenmann
Zitting I – De politieke grenzen van Europa
Drie stellingen:
- Verdere geografische uitbreiding van de EU is noodzakelijk voor de Europese vrede en stabiliteit.
- Zonder beleidsmatige verdieping wordt de EU onbestuurbaar, wordt de democratie verder aangetast en wordt de sociale cohesie niet sterker.
- De geopolitieke noodzaak van de uitbreiding is onverenigbaar met de beleidsmatige noodzaak van verdieping.
De voorzitter van het college van rechters merkt op dat verdieping van de Europese integratie gekoppeld is aan meer transparantie van de besluitvorming, meer democratie en meer daadkracht. Els de Groen (Europa Transparant) beaamt dit en ziet de beleidsmatige verdieping als absolute noodzaak. Zonder deze te bevestigen als noodzaak heeft het wat haar betreft geen zin over de andere stellingen te praten. Transparantie en openbaarheid, juist in de breedte, zijn niet aanwezig in de huidige EU. Voorbeeld: bij herhaling wordt het Europees Parlement (EP) leugenachtig voorgelicht door de Europese Commissie. Het budgetrecht is te smal; de bevoegdheden van de nationale parlementen moeten ook gelden voor het EP. De commissaris moet ter verantwoording kunnen worden geroepen indien belangrijke besluiten aan de orde zijn. RechterErik Jurgenswerpt echter tegen dat de Raad van Ministers alle belangrijke besluiten neemt. RechterTom Eijsboutsvraagt hoe de burger bij deze operatie kan worden betrokken? Ieder land krijgt de bestuurders die het verdient. Geldt dat ook voor Europa? Els de Groen vraagt om meer debat en veel kleurrijker argumenten. De besluitvorming is nu volledig buiten het zicht van de kiezer. Dat ligt aan de politici en de media haken af. Dat is een neerwaartse spiraal: de politiek devalueert.
Corien Wortmann (CDA) vindt dat stelling 1 de basis legt. Zij vindt dat de uitbreiding met 10 nieuwe lidstaten een grote klap is. Enkele landen krijgen nog een kans: Turkije, Roemenië, Bulgarije en de Balkan kunnen erbij mits ze voldoen aan de criteria en waarden als mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en dergelijke. Wat betreft de beleidsmatige verdieping stelt Wortmann dat subsidiariteit in de CDA-traditie past: vooral zo dicht mogelijk bij burger wat kan, alleen Europees wat moet.Eimert van Middelkoophoort al vijftien jaar praten over subsidiariteit. Het spreekt blijkbaar niet aan in Europa. Minister Ben Bot pleit voor renationalisering van onderdelen en gaat dus verder dan subsidiariteit. Corien Wortmann stelt dat de stelling van Bot in het verlengde van haar betoog ligt. De ambitie van Europa moet echter groter: veiligheid en terreurbestrijding. Er zijn meer bevoegdheden nodig en het vetorecht moet worden afgeschaft. RechterErik Jurgenszegt dat de Raad van Europa bestaat uit 45 leden (alle Europese landen minus Wit-Rusland). Waarom zou de grens bij Turkije moeten liggen? Wortmann antwoordt dat je ergens een grens moet stellen. Anders wordt de EU onbestuurbaar; is er te veel diversiteit. Er moet verder gebouwd worden aan democratie. Het EP heeft meer bevoegdheden gekregen in de laatste jaren. Dit is goed, maar er moet nog meer gebeuren. Dit kan door de ontwerpgrondwet.
Hans Blokland (ChristenUnie-SGP) acht stelling 1 niet bewezen. Goede relaties zijn van belang met de landen die in de gordel rond de EU liggen. Noord-Afrika, de voormalig Sovjet-Unie. Het is niet nodig dat ze worden opgenomen in het Europese Huis. RechterTom Eijsboutswil weten hoe we de zaak van de vergrote kloof tussen burger en politiek onder de aandacht van de Europeanen krijgen. Blokland vindt dat Europa zich bezighoudt met van alles en nog wat. Er moet een beperking plaatsvinden tot een aantal kerntaken en daarmee moet de burger overtuigd worden. Hij noemt milieubeleid, terreurbestrijding, asielzoekers, transport en de interne markt. Moeten er Europees belastingen worden geheven? Hans Blokland is daar sterk tegen. Dat is een nationale zaak. Wel is bijvoorbeeld een milieutax mogelijk, als de burger kan zien wat er met het geld gedaan wordt.
Jasper van Dijk (SP) is terughoudend. Hij is eurosceptisch over dit Europa. Het valt hem moeilijk om over uitbreiding van deze Unie te praten. Hij twijfelt over de democratie bij de besluitvorming over onder meer de uitbreiding. Er is nooit een referendum over Europa in Nederland gehouden, ook niet over de invoering van de euro.Tom Eijsboutsstelt dat de meerderheid in het Nederlandse parlement voor invoering van de euro was. Van Dijk vindt dat het parlement een andere mening had dan de meerderheid van de bevolking.Erik Jurgenswijst op de tijdelijke referendumwet, waarvoor 600.000 handtekeningen moeten worden ingezameld. Waarom is dat niet gedaan bij de uitbreiding? Van Dijk vraagt zich af of dat gelukt was. Aanklager Van Middelkoop vraagt of de SP helemaal geen bovennationale structuren wil? Van Dijk zegt dat Nederland geen eiland is; een aantal zaken kan goed Europees worden geregeld. Milieu bijvoorbeeld en grensoverschrijdend vervoer.
Suzanne Dekker (D66): 25 jaar geleden zat zij al in het Europees Parlement. Welke kant gaat het op? Er is avontuur! De invloed van het EP is flink toegenomen. Over de uitbreiding zegt Dekker dat die gepaard had moeten gaan met verdieping. Dit is niet gelukt, er is nog geen grondwet en er is geen regie. Hoe komt het dat de burger zo weinig betrokken is bij de EU? Dekker denkt dat onbekend onbemind maakt. Er is een vicieuze cirkel: de EU leeft niet, dus er wordt niet over bericht. Haar voorstel is dat de media hun verantwoordelijkheden waar moeten maken. De publieke omroepen in Nederland moeten hun publieke taak wat Europa betreft vervullen.
Jeannette Baljeu (VVD) zegt dat de VVD vaak wordt gezien als sceptisch. De VVD is echter voor Europa, maar er zijn grenzen. Een van die grenzen is de uitbreiding. Daar moeten we wel mee doorgaan, maar tien in een keer, was dat wel verstandig? Op historische gronden konden deze landen natuurlijk wel toetreden. Maar nu ook Turkije? Bij de nieuwe toetreding moeten er grenzen worden gesteld! Het huis moet eerst op orde. Er moeten geen nieuwe lidstaten bij tot 2009. Bulgarije en Roemenië horen erbij. Een Europa voor vrede en stabiliteit, daar gelooft de VVD wel in. Van Middelkoop vraagt welk land op korte termijn de grootste bijdrage aan vrede en stabiliteit levert. Baljeu blijft het antwoord schuldig. Wellicht moet het meer in de balkan-regio gezocht worden. Met de uitbreiding met tien in een keer is teveel op de hals gehaald. Het is nodig om het even te laten bezinken.
Emine Bozkurt (PvdA) vindt dat de EU ooit was opgericht voor de vrede en stabiliteit. Het mooie van de uitbreiding is dat de voormalige vijanden (communistisch oosten) herenigd is met het vrije westen. Turkije is ook belangrijk voor de huidige situatie: het westen en de islamitische wereld. Het zou goed zijn als Turkije erbij komt, mits het voldoet aan de voorwaarden. Zo zorg je juist voor stabiliteit in de wereld. Van Middelkoop vraagt zich af of je niet juist met Turkije een probleem in huis haalt? Bozkurt stelt dat het probleem al in huis is. Er zijn veel moslims in de EU. Turkse mensen volgen de verkiezingen op de voet. Er is veel draagvlak onder de Turken en dat is een positieve ontwikkeling.
Joost Lagendijk (GroenLinks) vindt dat de huidige ronde van de uitbreiding een historische noodzaak was en zeer bevorderlijk voor de vrede en stabiliteit. Ook de balkan en Turkije horen erbij. Er zijn echter ook wat GroenLinks betreft grenzen. Rusland kan er wat hem betreft niet bij horen. Hij kan zich niets voorstellen met Rusland erbij als EU-lid. Uitbreiding leidt volgens Lagendijk tot verdieping. De grondwet zou er niet zijn geweest als de uitbreiding er niet aankwam. Er komt nu een andere EU: meer hoofdlijnen, minder details. De democratie zal zich verder ontwikkelen. Alles als gevolg van uitbreiding. Lagendijk noemt drie redenen voor scepsis bij de burgers: de vele regels, de gedwongen liberalisering van publieke diensten, en het ontbreken van één stem op het wereldtoneel. Het gaat om meer dan alleen markt en munt.
Sven Spaargaren (LPF) zegt dat de LPF voor de uitbreiding met tien nieuwe lidstaten heeft gestemd. De LPF was niet echt enthousiast maar deze landen worden graag verwelkomd als bevrijde landen uit het communistische juk. Er had wat de LPF betreft een referendum moeten zijn. Wat de LPF betreft komt er de eerste tien jaar geen uitbreiding meer. Eerst moeten de huidige toetreders goed integreren in de Europese familie. Spaargaren wenst alleen kerntaken voor de EU. Hij wenst geen afspraken over het geluid van grasmaaiers. Daarvoor kunnen de lidstaten onderling afspraken maken: daar is geen EU voor nodig!
De jury heeft in haar openbaar beraad duidelijk moeite met de getuigenverklaringen. Er wordt gesproken over dat getuigen bang zijn. Vooral grenzen stellen is het devies. De stellingen verdelen de jury, die met 6 van de 8 stemmen kan besluiten tot gegrondverklaring van een stelling. Juryleden hebben zich soms laten overtuigen door de verklaringen. Ook de aanklager heeft sommigen overtuigd. De rol van het Europees Parlement neemt in zwaarte toe met de nieuwe grondwet. Niemand van de getuigen heeft zich echter daar over uit gelaten. Europese ministers nemen nu de besluiten die vaak door nationale parlementariërs in plaats van de Europarlementariërs worden gecontroleerd. Minder Europa en minder van de elite. De mogelijkheid bestaat dat een brede anti-europese partij ontstaat, omdat de legitimiteit flinterdun is, aldus een jurylid.
De stemming van de jury is als volgt:
1) 3 eens , 4 oneens: ongegrond
2) 5 eens, 3 oneens: ongegrond
3) 2 eens, 6 oneens: ongegrond
Alle stellingen zijn verworpen! Rechter Erik Jurgens is van mening dat als de jury alle stellingen verwerpt, je hen bij elkaar in een kamer zou moeten stoppen en dwingen er niet uit te komen zonder een alternatief. Hij veroordeelt de jury. Eimert van Middelkoop echter neemt de jury in verdediging: hij vindt dat de getuigen, de kandidaat-leden van het Europees Parlement, meer hadden moeten overtuigen.
Zitting II – De culturele grenzen van Europa
Stellingen:
- Vorming van een Europese identiteit komt alleen tot stand door externe dreiging. Na eerder de Koude Oorlog en de economische crisis van de jaren ’80 vormt nu het islamitisch fundamentalisme zo’n externe dreiging die de Europese identiteit versterkt.
- Toelating van Turkije als lid van de Europese Unie is onwenselijk met het oog op de versterking van de Europese identiteit.
- Het behoud van de nationale culturele identiteit is onverenigbaar met de versterking van een gezamenlijke Europese identiteit.
Aanklager Eimert van Middelkoop doet een beroep op de getuigen hun culturele en historische kennis te ventileren bij het geven van hun mening over stellingen. Citeer gerust uit Hobbes, Kant en Rousseau. Voorts geeft hij een waarschuwing, als de eerste stelling goedgekeurd wordt dan impliceert dat ook een goedkeuring van de tweede stelling. Wellicht is het principe dat met de eerste stelling wordt onderschreven daar moreel gezien ook wel bindend genoeg voor.
Corien Wortmann (CDA) is het driemaal oneens met de stellingen. De eerste stelling is volgens haar zelfs gevaarlijk! Er wordt hier een tegenstelling gesuggereerd tussen de EU enerzijds en de islam anderzijds. Islam hoort bij de EU. Uiteraard is het wel zo dat dreiging van terreur leidt tot draagkracht. Ten aanzien van tweede stelling stelt ze dat de Kopenhagen-criteria maatgevend zijn. Nu is de regelgeving in Turkije goed, maar de praktijk is nog anders. Er is in de praktijk geen vrijheid van onderwijs in Turkije. Je kan niet zomaar een school beginnen op de grondslagen die jou goeddunken. De Europese veelkleurigheid is juist zijn identiteit. Van Middelkoop vindt Corien Wortmann veel te aardig. De Kopenhagen-criteria zijn van voor 9-11 en daarmee uit een andere wereld. Bestrijding van terrorisme eist volgens de VS de toelating van Turkije. Zijn wij het daar dan niet mee eens? Wortmann vindt dat niet eerlijk tegenover de burgers van Turkije. Zij hebben recht op de door de EU geformuleerde vrijheden. Van Middelkoop vindt dat Wortmann de EU-burgers dient te vertegenwoordigen en niet de Turkse. Wortmann ziet dat als een fout. Zij vertegenwoordigt de Europese waardengemeenschap.
Emine Bozkurt (PvdA) is het met geen van de stellingen eens. Uiteraard noemt iedereen zich eerst Fransman, Nederlander etc. maar als puntje bij paaltje komt dan voelen we ons allemaal Europeaan. Van Middelkoop: nee juist niet, juist dan niet. Bozkurt houdt stand: bij externe dreiging voelen we ons Europeaan. Zij ziet de islam niet als externe dreiging, maar als onderdeel van EU. Zij refereert aan de criteria van Kopenhagen en wordt door rechter Eijsbouts tot de orde geroepen: ze moet als politicus geen regels toepassen. Zij wordt geacht het volk te vertegenwoordigen en daarmee dat naar voren te brengen wat onder het volk leeft ongeacht de regeltjes. Emine Bozkurt houdt vol dat de criteria vaststaan en als Turkije daaraan voldoet, dan kunnen de onderhandelingen beginnen. Er is in Turkije de afgelopen twee jaar veel ten goede veranderd en dat juicht zij toe.
Joost Lagendijk (GroenLinks) vindt de eerste stelling twijfelachtig en te hard geformuleerd. Externe dreiging kan vormend werken. Anderzijds heeft de politiek van de VS inzake Irak ook veel bijgedragen aan het gevoel van Europeanen dat wij anders zijn. Angst voor islam is niet vormend. Aanklager Van Middelkoop stelt dat getuige links is, dus tegen de VS. Maar Irak was juist de splijtsteen in Europa. Lagendijk: nee, het volk was in meerderheid tegen de oorlog. Dus dit is meer vormend voor de EU- identiteit dan de islam. Wij hebben andere waarden dan de VS: eerlijke handel etc. Over de tweede stelling zegt Lagendijk dat Turkije de enige democratie in het Midden-Oosten is en de enige islamitische democratie. Turkije heeft dus een voorbeeldfunctie in de regio wat pleit voor steun vanuit de EU door middel van toelating. Uiteindelijk hebben we niet meer gemeen met Zweden of Grieken dan met Turken.
Hans Blokland (ChristenUnie-SGP) stelt dat de Europese identiteit de basis is van de rechtsstaat en niet een externe dreiging. Hij citeert uit het rapport van de Commissie aangaande de toelating van Turkije en leidt eruit af dat de geopolitieke motivatie de doorslag geeft voor de toelatingsprocedure en niet het democratische gehalte. Turkije is in zijn ogen geen rechtsstaat en dat ziet hij er de komende twintig jaar ook niet van komen.
Sven Spaargaren (LPF) vraagt zich af wat de EU voor identiteit heeft? Hij kan zich er niets bij voorstellen. Aangaande stelling 1 stelt hij dat terrorisme niet extern is, maar van alle kanten komt, bijvoorbeeld de Al Tahweed moskee in Amsterdam. Louter om geografische redenen al kan Turkije niet toetreden tot EU. Van Middelkoop vindt dat hij daarmee niemand overtuigt. Spaargaren vindt dat men Turkije niet kan weigeren op basis van het islamitische karakter, want de islam is immers al een onderdeel van EU. De aanklager vermeldt dat Pim Fortuyn islam een achterlijke cultuur noemde en vraagt zich af waarom dat argument niet gebruikt wordt. Spaargaren houdt zich vast aan zijn geografische argumentatie.
Suzanne Dekker (D66) is het niet eens met stelling 1. De EU-identiteit bestaat al langer. Zij voelt zich geen afrikaan, geen aziaat, geen indiaan, maar Europeaan. Turkije hoort volgens haar beleving bij Europa. Er zijn gezamenlijke wortels die teruggaan tot de oude Grieken. Maar ook wij hebben Arabische wortels in onze westerse cultuur. De natiestaat bestaat al eeuwen en heeft verschrikkelijk huisgehouden. De EU biedt een unieke kans, omdat Europa was geruïneerd door de natiestaat. Op alledrie de stellingen antwoordt Dekker hartgrondig nee. Van Middelkoop reageert positief op het betoog van Dekker. Iedereen die aan de historische wortels van de EU refereert, heeft zijn symphatie.
Els de Groen (Europa Transparant) roemt de culturele verbondenheid met oostelijk Europa: Joseph Conrad, Sandor Marai, Fjodor Dostojewski, Orhan Pamuk. Zij wil zich sterk maken voor mensen uit Oost-Europa. Zij noemt stelling 1 ‘xenofobisch klitten’. Angst is een zeer slecht fundament. Ook met stelling 2 is De Groen het oneens. De EU botst volgens haar niet met de islam. Zij is het ook oneens met stelling 3 omdat die getuigt van eenkennigheid. De rode draad in deze stellingen is angst als raadgever dat is nooit goed. Constantinopel is van grote invloed geweest op de Europese cultuur. Dat kunnen we niet aan de kant schuiven.
Willem Meijer (Democratisch Europa) vindt dat de democratie in de EU op een dieptepunt is. Het wordt de hoogste tijd dat democratische procedures weer de boventoon gaan voeren. Zonder democratische procedures is er ook geen betrokkenheid van de burger te verwachten. Fundamentalisten confronteren ons met het achterstallig onderhoud van ons democratisch erfgoed, aldus Meijer. Hij is van mening dat Turkije bij Europa en de EU hoort.
Jeannette Baljeu (VVD) is het oneens met stelling 1 en vindt dat terrorisme bestreden moet worden, maar vraagt zich af of dat nou leidt tot een gezamenlijke identiteit. Aanklager Van Middelkoop had van de VVD een sterker beroep verwacht op de economie als meetlat voor het functioneren van de EU. Hij verbaast zich over het hanteren van culturele argumenten. Volgens Baljeu zijn de EU en nationale identiteit niet onverenigbaar. Baljeu houdt een pleidooi voor meer media-aandacht voor Europa.
Jasper van Dijk (SP) is het driemaal oneens met de stellingen, die naar zijn smaak veel te strikt geformuleerd zijn. Hij weet zich niet goed raad met het begrip identiteit. Dat lijkt hem iets van iedere persoon zelf om uit te maken. Voorts gelooft hij niet in het denken in termen van machtsblokken. Wie gaat er straks de baas spelen over Europa? Het CDA of Berlusconi? De PvdA of Blair?
De juryleden concluderen dat alle getuigen tegen de stellingen waren. Een enkeling ziet identiteit als een probleem: je bent Nederlander, maar als je als Rotterdammer in Amsterdam bent prevaleert je Rotterdams zijn in je bewustzijn. Identiteit wordt manifest door de omgeving. Een jurylid heeft zich laten bekeren tot voorstander van de toetreding van Turkije. De stemming van de jury levert wederom een verwerping van alledrie de stellingen op.
Het slotwoord is voor de aanklagerEimert van Middelkoop. Dat er niet is gepraat over het ‘acquis’, het democratisch deficit, de finaliteit en subsidiariteit, allerlei institutionele begrippen die niet genoemd zijn noemt hij pure winst! Punt van zorg blijft wel het uitblijven van democratische vernieuwing. Er komen ook geen nieuwe ideeën op dit gebied. Dat is zeer zorgelijk. Turkije is interessant gebleken als onderwerp. Het lijkt een thema te zijn dat iedereen aanzet tot politieke correctheid. Gevolg is inhoudelijke stilte, aldus Van Middelkoop. Er moet inhoudelijk gepraat worden over de voors en tegens van Turkse toetreding. Tot zijn verbazing is de verdeeldheid binnen de jury groter dan binnen het Europees parlement! De historische bron van de integratie blijft een belangrijk punt van referentie voor iedereen. Het blijft een grootse prestatie.
Appendix B
Eindstand VDE-enquête juni 2004 |
Dinsdag 15 juni, 361 inzenders |
vraag 1 | |||||||
Wilt u dat de EU uitgroeit tot een Europese federale staat, min of meer gelijk aan de VS? | |||||||
sterk voor | 42 | 12% | |||||
Voor | 107 | 31% | |||||
geen mening | 16 | 5% | |||||
Tegen | 110 | 32% | |||||
sterk tegen | 73 | 21% | |||||
348 | 100% | ||||||
vraag 2 | |||||||
Wilt u dat de Europese markt en de munt worden aangevuld met een Europese belasting? | |||||||
sterk voor | 31 | 9% | |||||
Voor | 92 | 27% | |||||
geen mening | 54 | 16% | |||||
Tegen | 116 | 34% | |||||
sterk tegen | 53 | 15% | |||||
346 | 100% | ||||||
vraag 3 | |||||||
Wilt u dat de EU tot de markt en de munt blijft beperkt? | |||||||
sterk voor | 26 | 7% | |||||
Voor | 92 | 27% | |||||
geen mening | 55 | 16% | |||||
Tegen | 132 | 38% | |||||
sterk tegen | 42 | 12% | |||||
347 | 100% | ||||||
vraag 4 | |||||||
Wilt u dat markt en munt weer worden genationaliseerd? | |||||||
sterk voor | 35 | 10% | |||||
Voor | 41 | 12% | |||||
geen mening | 27 | 8% | |||||
Tegen | 129 | 37% | |||||
sterk tegen | 113 | 33% | |||||
345 | 100% | ||||||
vraag 5 | |||||||
Wilt u dat Turkije lid wordt van de EU als het aan de officiële voorwaarden – incl. mensenrechten – voldoet? | |||||||
sterk voor | 65 | 19% | |||||
Voor | 159 | 46% | |||||
geen mening | 46 | 13% | |||||
Tegen | 38 | 11% | |||||
sterk tegen | 38 | 11% | |||||
346 | 100% | ||||||