Vrede of overgave? De Amerikaanse onderhandelingen met Rusland over Oekraïne
In de nasleep van de Russische invasie van Oekraïne en de voortdurende oorlog sinds 2022, lijken de Verenigde Staten van Amerika onder invloed van president Donald Trump nieuwe onderhandelingen met Rusland te organiseren. Onder het motto ‘peace through strength’ bepleit Trump een einde aan het conflict, waarbij hij beweert vrede te kunnen afdwingen door Amerikaanse macht en invloed. De roep om een wapenstilstand klinkt steeds luider, zeker onder een oorlogsmoe publiek dat verlangt naar het stoppen van de bombardementen en het humanitaire leed. Maar de vraag rijst: tegen welke prijs?
Een wapenstilstand die slechts de facto Russische bezetting van Oekraïens grondgebied bevestigt, zou een ondermijning van de internationale rechtsorde kunnen betekenen. De annexatie van de Krim door Rusland in 2014 was al een duidelijke schending van het internationaal recht, met name van het Handvest van de Verenigde Naties, dat na de Tweede Wereldoorlog werd opgesteld om precies dit soort agressieve veroveringen te voorkomen. De basisprincipes van territoriale integriteit en soevereiniteit zijn pijlers van de internationale vrede. Elke formele erkenning van door geweld afgedwongen gebiedsveranderingen zou niet alleen het Oekraïense recht op zelfbeschikking ondermijnen, maar ook precedent scheppen waar autoritaire bestuurders gebruik van kunnen maken.
In deze context lijkt de Amerikaanse strategie onder Trump minder gericht op een ‘rechtvaardige vrede’, waarin de soevereiniteit van Oekraïne wordt gerespecteerd. Het lijkt meer op geopolitieke herpositionering. Verbeterde betrekkingen met Rusland zouden, in Trumps visie, prioriteit kunnen krijgen boven de verdediging van het internationale recht. Daarmee lijkt Washington de schuld van de mislukte vredesonderhandelingen eenzijdig bij Oekraïne te leggen, vooral nu president Zelensky blijft vasthouden aan de eis dat Rusland zich volledig terugtrekt uit bezette gebieden. Een dergelijke houding zou cynisch en sluw zijn. Trump meent dat Zelensky inziet dat de Krim bij Rusland blijft.
Oekraïne verdedigt niet alleen zijn eigen territorium en de Europese waarden, maar ook het fundament van het internationale rechtssysteem waarop wereldwijd vrede is gebaseerd. Als annexaties worden beloond met formele erkenning, krijgen autoritaire regimes wereldwijd het signaal dat militair geweld loont. China zou zich hierdoor gesterkt kunnen voelen in zijn ambities tegenover Taiwan. Om over Trump en Groenland maar te zwijgen. De roep om een onmiddellijke wapenstilstand klinkt begrijpelijk. Iedere dode is er één te veel. Oorlog staat haaks op de idealen van het VN Handvest en bijvoorbeeld ook op de idealen van Woodstock, het beroemde muziekfestival. In 1969 was de inzet van ‘Make love, not war’ het bieden van een alternatief voor het autoritaire politieke establishment en de verfoeilijke oorlog in Vietnam. Toch mag men niet vergeten dat vrede zonder gerechtigheid geen duurzame vrede is. Een ‘vrede’ waarbij Oekraïne gedwongen wordt grondgebied af te staan, zonder Russische troepen te verwijderen of enige garantie op veiligheid, is waarschijnlijk slechts een tijdelijk uitstel van verdere agressie. Rusland zou zich hergroeperen en mogelijk later nieuwe offensieven beginnen, zowel tegen Oekraïne als tegen andere buurlanden, ook tegen lidstaten van de Europese Unie. Wie vrede wil moet op oorlog zijn voorbereid.
De annexatie van de Krim in 2014 door de Russen was niet slechts een regionale aangelegenheid. Het betrof een fundamentele breuk met het naoorlogse verbod op gewelddadige grenswijzigingen. De wereld zou al in de jaren dertig geleerd moeten hebben wat er gebeurt als de internationale gemeenschap de annexatie van gebieden door agressieve staten tolereert: verdere agressie wordt onvermijdelijk. Het is daarom belangrijk dat vredesonderhandelingen zijn ingebed in respect voor internationaal recht. Een wapenstilstand moet de basis vormen voor een rechtvaardige en duurzame vrede, niet voor een bevroren conflict waarin Oekraïne zijn soevereiniteit en veiligheid verliest.
Er is een gevaar dat een eenzijdige Amerikaanse druk op Oekraïne om concessies te doen, het Westerse bondgenootschap ondermijnt. Europese landen, die directe gevolgen ondervinden van de Russische agressie, zijn over het algemeen voorzichtiger met het accepteren van een ‘vrede’ op voorwaarden van president Poetin. Indien Washington en Europese hoofdsteden uiteenlopen in hun benadering, zou dit precies de verdeeldheid scheppen waar Poetin op hoopt. Tot slot is het van belang om te benadrukken dat de wens van burgers om bombardementen te stoppen en vrede te bereiken niet mag worden misbruikt als legitimatie voor politieke deals die de fundamenten van internationale veiligheid ondermijnen. Vrede vraagt meer dan stilte aan het front alleen; ze vereist gerechtigheid, respect voor grenzen en garanties tegen toekomstige agressie. Het streven naar vrede door kracht betekent niet dat men beginselen moet opofferen op het altaar van pragmatisme. Ware kracht ligt niet alleen in militaire superioriteit, maar ook in het vasthouden aan de normen die de internationale gemeenschap veilig houden.
Amsterdam, 27 april 2025.
Jan Willem Sap
Voorzitter VDE