Europees sentiment en vertrouwen
In Europa leven zorgen over de groei van een meer bekrompen en xenofoob Europeanisme. Dat blijkt uit de derde editie van het European Sentiment Compass van de European Council on Foreign Relations en de European Cultural Foundation. Volgens het rapport van september 2024 zou in de Europese Unie sprake zijn van drie blinde vlekken: te weinig deelname van jongeren, het lauwer worden van het pro-Europeanisme in Midden- en Oost-Europa en het gebrek aan diversiteit bij politici. Dat laatste kwam onder meer naar voren in de samenstelling van de kandidatenlijsten voor het Europees Parlement. Als het gaat om de politiek zouden veel jongeren zich buitengesloten voelen.
Het rapport laat ook iets anders zien. Ondanks de vele crisissituaties in de Europese Unie in de afgelopen jaren, blijken uit het onderzoek dat nog steeds veel burgers zich verbonden voelen met Europa. Zij hebben vertrouwen in de Europese Unie en de missie van Europa. Zij blijven geloven in een gemeenschappelijke toekomst. De meeste regeringen van de 27 lidstaten zijn duidelijk pro-Europees. Dat is alleen wat minder geworden in Nederland, Slowakije, Hongarije en Italië. Maar het voortbestaan van de Unie staat niet op het spel. Eerder was het Brexitreferendum van 2016 een soort alarmbel, maar iedereen kan zien dat Engeland van de Brexit niet echt is opgeknapt. ‘Taking back control’ in een tijd van globalisering blijkt lastiger dan gedacht.
Voor de toekomst is de centrale vraag of de Europese Unie een overtuigende speler op het wereldtoneel kan worden. Kan de organisatie, bijvoorbeeld tegenover de dreiging door Poetin, het lot in eigen handen nemen? Voor die grotere onafhankelijkheid is nodig dat de Europese Unie zichzelf kan verdedigen en dat er een duidelijke constitutie komt. Pas dan wordt de plek van de Europese Unie voor de eigen burgers en voor de rest van de wereld helder. Om afbrokkeling te voorkomen zal de Europese Unie de weg naar verdergaande federalisering moeten inslaan. Het besluitvormingsproces moet meer doelmatig worden georganiseerd. Je kan extern een sterke vuist maken als je intern de zaak op orde hebt. Dan zal het vertrouwen gaan toenemen.
Opiniepeilingen en vooral verkiezingen zijn belangrijk. In tijden van oorlogsdreiging is het niet zonder risico als het Europees sentiment verzwakt. Daarom dienen de instellingen van de Europese Unie en de regeringen van de lidstaten meer actief te investeren in het bevorderen van enthousiasme voor Europa. Een eventueel afbrokkelend Europees sentiment is niet iets waar overheden onverschillig over mogen doen. De cocktail van Poetin en Trump vormt een goede test.
Amsterdam, 8 oktober 2024
Jan Willem Sap
Voorzitter VDE