Het doel van dit project over het westers mensbeeld en democratische transities was middels de publicatie van het boek De slag om de globale democratie en een publiek debat met de auteurs de rol van democratische waarden in de wereld en de dilemma’s die zich daarbij voordoen voor de Europese Unie over het voetlicht te brengen. De Verenigde Staten en de Europese Unie worden vaak gezien als hoeders van de democratische waarden. Door de turbulente ontwikkelingen in de internationale politiek na 11 september 2001 diende de vraag zich echter aan of meer strategische overeenstemming tussen de oude partners, behalve wenselijk, ook mogelijk is. Is bijvoorbeeld nauwere samenwerking geboden bij de verbreiding van democratie in de wereld? Hoe moet de erfenis van de Verlichting dan worden doorgegeven? Welke rol speelt het Europese mensbeeld en hoe legitiem is het democratische ideaal? Wat zijn de vooruitzichten van de democratisering van de internationale orde en is een globale democratische samenleving te realiseren?
Het boek spitst zich in hoofdzaak toe op vragen over de bevordering democratie en de rechtsstaat in de nationale context, de rol die het Europese mensbeeld speelt in de beleving van democratische waarden en het democratisch ideaal, en de vergelijking tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten in de praktijk van het bevorderen van democratie in de wereld in de periode direct na 11 september 2001. Het boek besteedt daarnaast aandacht aan de (principiële) externe doelen van de Europese Unie en de mogelijkheden van een krachtiger rolopvatting van de EU in de wereld.
De rode draad in het boek is het beeld van de mens in relatie tot de praktijk en de idealen inzake democratiebevordering. Het thema van het mensbeeld en de democratische waarden bestrijkt onder meer de vraag hoe de wens tot democratisering zich verhoudt tot religieuze, culturele en politieke opvattingen. Dit wordt specifiek in een bijdrage van Fouad Laroui beschouwd ten aanzien van de landen van de Maghreb. Ook de beleving van democratie en vrijheid door burgers van de nieuwe lidstaten van de EU, die behoorden tot het communistische Oostblok, wordt in het eerste deel van het boek onder de loep genomen. In het tweede deel van het boek komen onder meer vragen aan de orde met betrekking tot de voortschrijdende globalisering, de ontwikkeling van de internationale politieke orde en de waarden die eraan ten grondslag liggen. De taakopvattingen ten aanzien van democratiebevordering en de eigenschappen van de EU en de VS als politieke actoren op het wereldtoneel worden in het derde en laatste deel van de bundel geanalyseerd.
De auteurs die aan het boek hebben meegewerkt zijn Sven Biscop, Koos van der Bruggen, Maarten Huygen, Ernst John Kaars Sijpesteijn, Fouad Laroui, Nausicaa Marbe, Heleen Mees, Damiaan H.M. Meuwissen, Luuk van Middelaar, Cyrille Offermans, Alfred van Staden, Co Welgraven en Rob de Wijk. Het boek stond onder redactie van Hans Groen en Ernst John Kaars Sijpesteijn (projectleider).
Op 15 november 2006 is de boekpresentatie en een publiek debat over het thema van het boek georganiseerd in Felix Meritis te Amsterdam. Het boek werd door de voorzitter van de Vereniging Democratisch Europa de heer Paul Kapteyn overhandigd aan minister Bernard Bot van Buitenlandse Zaken. Minister Bot zei in zijn toespraak (pdf) dat het bevorderen en beschermen van democratie mede en vooral ook gaat om de rechtsstaat. Daarnaast concludeerde hij dat transatlantische samenwerking onmisbaar blijft bij de bescherming en bevordering van democratie en rechtsstaat. Minister Bot zei dat het boek waardevolle inzichten levert in de problemen die Europa confronteren. “Dit soort verkenningen zijn essentiële wapens in de strijd waarmee we globalisatie en democratisering in goede banen kunnen leiden”, aldus minister Bot.
Bij het publiek debat werden de volgende stellingen gehanteerd naar analogie van de opbouw van het boek:
I Democratische idealen en het Europees mensbeeld
- Democratie heeft een duidelijk gunstige invloed op de bevordering van vrede en voorspoed. Het is bovendien gegrondvest op morele waarden. Het is dus niet alleen een middel voor een doel, maar een doel op zich.
- Door enkele regiems en politieke groeperingen, maar ook door sommigen in Nederland, wordt democratie vierkant afgewezen. Democratie, vrijheid van gedachte en individuele vrijheid vormen echter de grondslagen van een universele morele en politieke orde.
- De Verlichtingswaarden vormen een duurzaam antwoord op onverdraagzaamheid. In een democratische samenleving staan bedreigingen van de vrijheid van gedachte en meningsuiting volgens sommigen op gelijke voet met bedreigingen van de vrijheid van religieuze expressie. Volgens anderen gaan de vrijheid van het individu en van de meningsuiting echter boven die van de vrijheid van geweten en geloof.
- Religieuze en theologische criteria en begrippen mogen (langs democratische weg) een plaats opeisen binnen juridische en constitutionele processen en instellingen.
- In een echte democratie is uniformiteit zwakte; diversiteit staat gelijk aan kracht.
II De globalisering van de democratische waarden
- De bevordering en verbreiding van de democratische rechtsstaat is gewenst om te komen tot een globale gemeenschap van democratische staten, die bouwstenen kunnen vormen voor een rechtvaardiger en vreedzame orde.
- “Democracy is not dependent on certain cultural conditions – it is part of the human condition”, aldus minister Agnes van Ardenne van Ontwikkelingssamenwerking. De praktijk van democratie verschilt van land tot land, de principes zijn universeel. Veel kleinschalige en traditionele samenlevingen kennen een vorm van overleg, consultatie en gemeenschappelijke besluitvorming, waarbinnen voor vrouwen soms een gelijkwaardige of zelfs dominante rol is weggelegd. Voorbeelden van “homegrown” democratie relativeren de taak die de bestaande democratieën hebben in het aan de man brengen van het model van de democratische rechtsstaat. De echte vraag luidt daarom: hoe kunnen we “homegrown” democratie ondersteunen.
- Klimaatverandering en de vernietiging van de biodiversiteit zijn voorbeelden van problemen die vragen om vooralsnog impopulaire maatregelen. De noodzaak van dergelijke maatregelen onderstreept de wenselijkheid van effectieve en democratische globale instituties waarbinnen op basis van een gedeelde globale ethiek democratische consensus over te nemen maatregelen vorm kan krijgen.
III De slag om de globale democratie: de rol van de EU en de VS
- De Europese Unie zal met één stem moeten gaan spreken, wil het haar waarden en principes als vrijheid, rechtvaardigheid en solidariteit in de wereld effectief kunnen bevorderen.
- Er is meer strategische overeenstemming en samenwerking nodig tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten bij de bevordering van onder meer de democratische waarden. Het belang van multilaterale samenwerking boven eenzijdig optreden kan daarbij niet voldoende onderstreept worden.
- De EU werkte als een magneet voor stabiliteit en democratie in post-communistisch Oost-Europa. Er is een nieuw instrument nodig waarmee de democratische rechtsstaat als norm even effectief ook buiten Europa bevorderd kan worden. Er is een ‘wortel’ nodig om landen binnen de baan van vrijheid en democratie te trekken en een ‘stok’ om kwaadwillende regiems in te tomen.
- Het nieuwe principe van de ‘Responsibility to Protect’ legt de verantwoordelijkheid bij staten én de internationale gemeenschap om bevolkingen te beschermen tegen ernstige bedreigingen. Dit is een belangrijke stap voorbij het 350 jaar oude Westfaalse systeem van soevereine staten. Het principe ontbeert echter nog handen en voeten (zie Darfur). De EU en de VS hebben hierbij een belangrijke rol te vervullen.
Titel De slag om de globale democratie
Redactie Hans Groen en Ernst John Kaars Sijpesteijn
Uitgave Inmerc bv te Wormer i.s.m. de VDE
Jaar 2006
ISBN-10 90-6611-593-9
ISBN-13 978-90-6611-593-4
Wilt u dit boek bestellen of downloaden als pdf?
